Đối với trẻ nhỏ và trẻ trước tuổi đi học (0-6 tuổi) thì trò chơi chính là cuộc sống của trẻ, cũng giống như việc học đối với trẻ lớn hơn 6 tuổi và công việc đối với người lớn vậy! Thông qua việc chơi, trẻ phát triển về mọi mặt: nhận thức, cảm xúc, trí tuệ, hành vi, sự quan tâm, ứng xử, giao tiếp, quan hệ xã hội.
Từ 0-3 tuổi, hoạt động chủ đạo là chơi với đồ chơi. Qua đó, trẻ tìm hiểu, khám phá về cấu tạo, màu sắc, chất liệu, cảm giác… giúp trẻ phát triển giác quan, nhận thức, trí tuệ, ngôn ngữ…
Từ 3-6 tuổi, hoạt động chủ đạo là chơi đóng vai với bạn bè, với người thân. Qua đó, trẻ phát triển về giao tiếp, cảm xúc, quan hệ… Chúng dần dần nhận ra vai trò, khả năng, vị trí của mình trong xã hội. Bởi vì, thông qua trò chơi, để chơi được với bạn, chúng phải nắm được các quy luật, luật lệ, quy tắc trò chơi.
Các trẻ gặp khó khăn phát triển (chậm phát triển, tự kỷ, down, tăng động…) thường ít thậm chí không trải qua những giai đoạn như vậy. Đó là lý do tại sao chính người lớn phải tổ chức trò chơi cho trẻ, giúp trẻ từng bước vượt qua những giai đoạn phát triển.
Trò chơi vận động là yếu tố vô cùng quan trọng trong quá trong chương trình luyện tập cho trẻ tổn thương não. Với một đứa trẻ có quá trình phát triển tâm vận động bình thường thì vận động được coi là nền tảng của cuộc sống, – Một trò chơi vận động được nhà trị liệu đưa ra cho đứa trẻ phải đảm bảo thực hiện được những mục đích.
+ Thiết lập mối quan hệ
+ Phát triển nhận thức
+ Điều chỉnh hành vi
* Khi tổ chức một trò chơi cho trẻ thì ngừơi trị liệu luôn phải đặt vấn đề
– Lựa chọn trò chơi : Trẻ đang ởđộ tuổi nào, sự phát triển tâm vận động của trẻ trong thời điểm hiện tại, sự phát triển theo độ tuổi thực của trẻ…
+ Trò chơi do ai thực hiện: Giáo viên dạy trẻ và gia đình
+ Thực hiện trị liệu ở đâu: Trị liệu tại gia đình
– Mục đích của trò chơi . Tại sao cần phải tổ chức trò chơi này cho trẻ ?Trẻ chơi trò này để phát triển gì?
– Cách tổ chức trò chơi: Tổ chức trò chơi như thế nào, thao tác nào thực hiện trước, kỹ thuật như thế nào,trò chơi cần bao nhiêu người chơi cùng…
– Yêu cầu của trò chơi : Những yêu cầu về dụng cụ (độ an toàn), không gian để tổ chức trò chơi
Trò chơi vận động thô
Độ tuổi từ 1- 3
1.1. Những động tác theo độ tuổi thực (Dựa theo bảng đánh giá trắc nghiệm Denver)
1.2. Những động tác trẻ có thể thực hiện
1.2.1. Động tác tay
+ Tay giơ ngang
+ Đánh tay từ trước ra sau
+Tay giang ngang và đưa lên đưa xuống
+ Xoa hai tay
+ “Rửa tay” làm động tác giảvờ
+ Bắt tay
+ Nghéo hai ngón tay vào nhau
+ Chỉ ngón vào lòng bàn tay ( chi chi chành chành)
+ Đan ngón tay vào nhau, bóp chặt
+ Nắm tay và xoè ngón tay
+ Nắm tay và xoè ngón cái ở trong, ở ngoài.
+ Gõ các ngón tay xuống bàn
1.2.2. Động tác chân đùi
+ Dậm chân
+ Đứng lên ngồi xuống
+ Đứng một chân
+ Nhảy chụm hai chân vào nhau
+ Nhảy lò cò
+ Bắt chéo chân, ngồi xuống
+ Bắt chéo chân, đứng lên
+ Một chân đứng trụ, đá chân sang ngang
+ Một chân đứng trụ, đá chân từ trước ra sau.
1.3. Một số trò chơi cụ thể
1.3.1. Đứng lên ngồi xuống theo nhịp điệu
– Mục đích : Giao tiếp mắt, thư giãn, vận động cơ chân. Trò chơi này thực sự thích hợp cho trẻ có sự giao tiếp mắt và tập trung kém. Trò chơi thích hợp với trẻ tự kỷvà trẻ tăng động.
Cách tổ chức trò chơi : Bạn cầm tay bé, nhún bé đứng lên ngồi xuống theo nhịp của bạn nhưng không để bé ngồi chạm đất. Trò chơi này gần tương tự trò chơi kéo cưa lừa kít
Yêu cầu: Có thể có tiếng nhạc nhẹ, bạn phải thật sự biểu lộ cảm xúc với trẻ một cách thoảimái nhẹ nhàng và vui vẻ.
1.3.2. Chui qua “đường hầm “
Mục đích: Phát triển vận động cơ thể, nhận thức không gian, nhận thức cơ thể. trẻ ý thức được cơ thể mình có những phần gì, phần đó để làm gì và phần đó có thể vận động như thế nào do đó giúp trẻ vận động khéo léo
Cách tổ chức trò chơi. Cho trẻ chui qua khoảng không gian hơi tối, người hưóng dẫn có thể làm mẫu chui qua để cho trẻ bắt chước. Có thể để phần thưởng( thứ mà trẻ thích ở phía đầu của đường hầm.
Yêu cầu:
+ Giáo cụ: Những thùng catton to và càng dài thì càng tốt. Phụ huynh có thể thiết kế dây thép và bao bọc nilon hoặc giấy ở ngoài tạo dáng như một đường ống. Trong những trường hợp đặc biệt như người trị liệu TVC đã từng làm là cho trẻ chui qua ghế có phủ kín chăn.
+ Không gian: rộng để tránh vướng, đường hầm phải đủ to để trẻ có thể chui qua một cách không quá khó chịu.
1.3.3. Chơi với bóng, khối tròn bằng đệm mút
Mục đích: Phát triển giao tiếp, thư giãn cho trẻ qua cách tạo cảm giác
Cách tổ chức trò chơi: Đặt trẻ ngồi trên khối tròn bằng mút, người dạy cầm tay trẻ rồi đưa đi đưa lại thật nhẹ nhàng, nhìn mắt trẻ và hướng mắt của trẻ vào người đối diện.
+ Cách 2: Đứng đối diện với trẻ, người dạy cầm tay trẻ và dạy trẻ đặt chân lên quả bóng và lăn đi lăn lại thật nhẹ nhàng.
+ Cách 3: Hướng dẫn trẻ nằm sấp, tay chống xuống đất, nâng đùi lên bằng quả bóng.
Yêu cầu :
+ Giáo cụ: Khối tròn bằng đệm mút hoặc quả bóng da có bệ to khoảng 15 cm và cao đến đầu gối của trẻ. Quả bóng không cứng quá và không mềm quá, không nặng quá.
1.3.4. Chơi với túi vải:
Mục đích: Phát triển vận động, cách nhảy chụm chân để có sức bật, phát triển nhận thức.
Tổ chức trò chơi: Đặt trẻ vào túi vải, hướng dẫn trẻ cầm miệng túi trước rồi hướng dẫn trẻ nhảy chụm chân từng bước một cùng túi. Trong những lần tập đầu tiên người hướng dẫn có thể nhấc trẻ hoàn toàn trong khi học bật nhảy.
Yêu cầu:
+ Túi vải: Vải thô không quá mềm và không quá cứng. mềm quá sẽ khó nhảy và cứng quá trẻ cầm miệng túi sẽ bị đau tay.
+ Không gian rộng
1.3.5. Chơi với khối đệm nhún.
Mục đích: phát triển cảm giác, thư giãn.
Cách tổ chức trò chơi: Cầm tay và cho trẻ nhún nhảy trên đệm, cho trẻ đi bằng hai tay hoặc bò thi với trẻ.
Yêu cầu
+ Đệm dầy khoảng 20 đến 40cm.
1.3.6. Đi thăng bằng
Mục đích: Phát triển cảm giác thăng bằng cho trẻ, rèn luyện sự tập trung chú ý
– Tổ chức trò chơi: Xếp những viên gạch so le theo nhịp bước chân hoặc ghế băng dài. Người hưóng dẫn cầm tay trẻ và hướng dẫn trẻ đi trên những ô gạch hoặc chiếc ghế băng đó.
Yêu cầu
+ Ghạch hoặc ghế băng không quá nhỏ, đủ để cho trẻ bước chân và không sợ.
+ Không ép trẻ, nếu ép sẽ gây phản ứng sợ và trốn khi phải làm lại
1.3.7. Vượt qua chướng ngại vật
Mục đích : Phát triển nhận biết cơ thể, phát triển sự khéo léo.
Tổ chức trò chơi: Xếp đồ vật đồ dùng ( hộp giấy, gấu bông, hộp nhựa…những thứ không nhọn, không gây nguy hiểm cho trẻ) thành 2 đường song song và cho trẻ trườn qua, với yêu cầu là không được để làm đồ chệch khỏi đường đã đặt đồ từ trước. Để phần thưởng của trẻ ở đầu đường cần phải vượt qua hoặc thưỏng cho trẻ trong khi vượt chướng ngại vật.
Yêu cầu:
+ Không gian : Rộng
+ Giáo cụ : Những đồ không quá nhỏ, không gây nguy hiểm cho trẻ và những đồ trẻ không sợ
*. Kinh nghiệm một số trò chơi đã tiến hành
Cất đồ đúng chỗ, tung đón bóng,tập thể dục, bước lên giường và bước xuống. Cầm đồ giơ lên cao đặt thấp xuống bắt chước theo cô, thả đồ vào hộp theo cô. Đi tiến, đi lùi, ngồi xổm; Thả đồ vào túi. Đội mũ. Co ruỗi bàn tay
Đi đúng hướng: Đi qua hàng rào.Đi trên một đường thẳng
Đứng lên, ngồi xuống; đi ngang, đi lùi, đi lên; đứng co một chân lên;Đá bóng
Bước qua vật cản
Đứng trong một vòng tròn, đưa bóng lên cao, hạ bóng xuống thấp
Đi bộ, chạy, đứng lên, nằm xuống,nhắm mắt, mở mắt.Đi chạy, nhảy,; chơi trò chơi đoàn tàu; chở hàng;
Chạy theo tín hiệu nhạc, nhảy qua chướng ngại vật. Cô cầm hộp và cháu thả đồ vào và lúc sau cháu cầm hộp và cô thả đồ vào, có sự luân phiên trong khi chơi;chơi trốn tìm; mở cửa; đẩy ô tô;
Trò chơi thư giãn
Làm sao để giúp trẻ bình tĩnh lại và tập trung tốt hơn vào một hoạt động? Trò chơi có thể mang lại điều gì tốt hơn? Sự thư giãn thông qua trò chơi cho phép trẻ học cách thở tốt hơn, làm giảm bớt và điều chỉnh năng lượng của mình.
2.1. Thổi khăn giấy.
Lợi ích (tác dụng):
Kích thích việc thở ra và làm giảm bớt sức căng
Dụng cụ: Khăn giấy thật mỏng
Nằm duỗi thẳng lưng, đặt một khăn giấy lên miệng. Thổi khăn bay lên. Để có kết quả tốt hơn, hãy lấy một khăn đã được tách đôi. Hãy bắt đầu lại vài lần. Trước khi thực hiện, hãy hỷ mũi để khai thông lỗ mũi.
Những thay đổi (biến tấu)
– Tống hơi ra với độ mạnh khác nhau.
– Dùng đồng thời nhiều khăn. Ghi nhận sự khác nhau.
2.2. Điều tra tác phẩm.
Tác dụng:
Tăng khả năng nghe (có nguồn gốc âm thanh)
Dụng cụ: Vật lắc gây tiếng động (cái nhạc, chuông…)
Hai người ngồi sát vào nhau, trước mặt là một người đóng vai thám tử. Đưa tay ra sau lưng. Một trong hai người giấu một vật gây tiếng động. Với tín hiệu: “Nhạc sĩ, nào hóy chơi đi…”, nhạc sĩ liền chơi nhạc. Ngồi trước mặt, thám tử phải đoán ra ai, trong số họ, cầm vật gây tiếng động. Hãy tạo cơ hội cho người còn lại đóng vai thám tử.
Biến thể
– Thêm một vật gây tiếng động thứ hai cầm phải xác định vị trí.
2.3. Ý nghĩa của hành động.
Lợi ích:
Ngoài việc học ý nghĩa từ 1 đến 12, câu xướng định lượt cho cử chỉ trong trò chơi cho phép luyện thuần thục cơ thể và tạo ra một sự tiêu hao năng lượng đúng đắn (lành mạnh) sau một tư thế đặt ngồi kéo dài.
Dụng cụ: Không có gì cả.
Xếp đặt cho trẻ để chúng có thể thực hiện các vận động. Làm chính xác hóa một số từ diễn đạt như: giật lùi, nháy mắt, vân vân…
Một và hai, hãy nhắm mắt lại. Đứng thẳng (thức dậy), chỉ tay vào mắt, rồi lại nhắm lại.
Ba và bốn, bốn chân tay. Nằm với bốn chân tay.
Năm và sáu, trên cái mông. Ngồi lên.
Bảy và tám, như một con hàu. Chìa cánh tay ra trước khi bẻ cong lưng.
Chín và mười, con tôm sống. Hãy để ngồi sang bờn cạnh và co mình lại.
Mười một và mười hai, nhúc nhích. Nằm duỗi sống lưng.
Hãy nghỉ ngơi vài giây trước khi bắt đầu lại từ đầu.
Những biến thể:
– Đổi giọng mỗi lần bắt đầu lại: giọng người máy, giọng trầm, giọng thanh, giọng vui đùa…
2.4. Đỏ, vàng, xanh.
Lợi ích:
Tăng thêm sự tập trung
Dụng cụ: Ba vòng tròn màu: đỏ, vàng, xanh
Chỉ định người chơi đóng vai cảnh sát. Khi người đó giơ biển màu xanh, được phép di chuyển mà không chạy trong phòng, giống như lái một cái xe vậy. Với tín hiệu vàng, đi chậm lại và với tín hiệu đỏ thỡ bất động. Thay đổi trật tự tín hiệu đèn giao thông. Chọn một trẻ khác để đóng vai cảnh sát.
Những biến thể:
– Thêm các vật dụng: mũ hay áo của cảnh sát, một vòng đai nhỏ để đuổi bắt.
– Làm tương tự như lái xe đạp hoặc xe máy.
– Đặt thêm những vật chướng ngại xung quanh: nón, thùng chứa bằng nhựa dẻo, ghế tựa, thảm con.
2.5. Một hình vẽ ở sau lưng.
Lợi ích:
Làm nguôi đi. Làm cho sự gắn bó dễ dàng hơn.
Dụng cụ: Không gì cả
Cứ hai người một, một người ngồi đằng sau người kia, vẽ những nét và những hình. Tạo nên những hình vẽ trừu tượng và tượng hình và đoán những hình đó được vẽ. Tăng dần số lượng hình vẽ.
Những biến thể:
– Người xoa bóp nhắm mắt lại để cảm giác tốt hơn.
– Với những trẻ nhiều tuổi hơn, hãy viết sau lưng một từ mà chúng có thể đoán được.
Trò chơi phát triển nhận thức
3.1.Chơi với vòng tròn to và dầy
– Mục đích: Phát triển giao tiếp và phát triển nhận thức cơ thể
– Tổ chức trò chơi: Người hướng dẫn cho trẻ cầm vòng tròn và chơi đùa, hỏi trẻ tên của các con vật, đồ dùng trong nhà, đồ dùng gần gũi với trẻ nhất. Khi trẻ trả lời đúng thì để vòng lên đầu trẻ và nói “ đây là đầu của con này”. Cho vòng vào tay trẻ và nói “ Đây là tay của con này” và lắc vòng trong tay trẻ.
– Yêu cầu: Vòng tròn nhựa không quá to, vòng có nhiều mầu thì càng thu hút trẻ
3.2. Quả bóng nhỏ
– Mục đích: Phát triển tư duy, vận động khéo léo
– Tổ chức trò chơi: Một quả bóng nhỏ ( bóng tennis), đục lỗ và buộc dây. Đầu tiên người hướng dẫn buộc với đoạn dây dài và cho trẻ quăng dây có quả bóng ® Sẽ rất khó để quăng
– Người trị liệu hướng dẫn cho trẻ buộc với đoạn dây ngắn hơn và hưóng dẫn trẻ quăng dây theo vòng tròn. Như vậy trẻ sẽ phát triển được nhận thức.
3.3. Chơi với ba lô
– Mục đích: Phát triển vận động, phát triển nhận biết cơ thể và vai trò của các bộ phận của cơ thể.
– Tổ chức trò chơi: Thả vào balô của trẻ ( balô đi mẫu giáo hàng ngày một số đồ ) có sức nặng vừa sức với trẻ và cho trẻ đeo trên vai. Trẻ sẽ hiểu được thế nào là nặng, nhẹ, vai có tác dụng gì…
3.3 Cái túi kỳ lạ
– Mục đích : Phát triển nhận thức, sự tập trung chú ý
– Tổ chức trò chơi: Bỏ vào túi kín những thứ mà trẻ đã biết và được làm quen rồi. Người hướng dẫn cho tay trẻ vào túi rồi giả bộ bịt hờ miệng túi lại đùa với trẻ. hưóng dẫn trẻ cầm lấy một thứ đồ rồi bảo trẻ đoán tên đó là đồ vật gi.
– Yêu cầu giáo cụ : Túi phải kín, không cứng quá, đồ dùng thả vào túi thì phải quen thuộc với trẻ
Các loại trò chơi khác (dựa trên loại đồ chơi)
4.1. Chơi với gạch:
– Xếp nhà cao tầng
– Xếp ống khói
– Xếp đôminô
4.2. Chơi với tranh ghép hình:
– Có các loại tranh to, nhỏ khác nhau
– Tuỳ theo khả năng của trẻ, đánh dấu đằng sau mỗi miếng tranh từ các ký hiệu đơn giản, chữ cái, số và từ
4.3.Trò chơi với dây chun
4.4. Thổi bong bóng xà phòng, thổi diêm, thổi nến, thổi giấy vụn.
4.5. Ném đồ chơi vào một vòng tròn từ một khoảng cách
4.6. Chơi với bóng bay: thổi, thả ra, cho chậu nước, nổ…
*. Kết luận:
Tuỳ theo độ tuổi, giới tính, khả năng, sự phát triển của từng trẻ, thiết kế trò chơi phù hợp, hấp dẫn trẻ, để vừa chơi vừa học hoặc kết hợp với bài học.
Nguyên tắc là luôn sáng tạo, dựa trên những gì trẻ thích hoặc những vật dụng sẵn có tại nhà trẻ. Người trị liệu cũng cần trang bị riêng cho mình một ít đồ chơi để luôn tạo sự hấp dẫn cho trẻ.
